Lingua morte

Pagina de un manuscripto in sanscrito, un lingua morte

Lingua morte
instantia de: type of language[*]
subclasse de: human language[*]
Commons: Extinct languages

Un lingua morte es un lingua que actualmente non ha parlatores native e pro isto illo non se usa in ulle communitate natural de parlatores.

Totevia alicun linguas morte se usa como secunde lingua, lingua classic o como lingua liturgic, malgrado le lingua jam non es acquirite de nemo como lingua materne. Incluse in istes casos le lingua non seque le cammino normal de evolution e disveloppamento que occurre con le passar del tempore in le linguas vivente.

Le termino "extinction linguistic" es usate generalmente pro describer le processo de substitution linguistic per le qual un lingua pote perder tote su parlatores.

Causas del disparition del linguas

Existe multe causas per le quales un lingua pote disparer. Un exemplo es le conquesta de America. In iste epocha initio un processo de espaniolisation, isto conjunctemente con le forte influentia cultural europee que occurreva durante le seculo XVIII, faceva que le numero de parlatores native del linguas indigene in le continente se reduceva pauco a pauco, e in alcunos casos iste linguas dispareva. Existe tres manieras principal per le qual mori un lingua:

• La substitution linguistic o cambio de lingua
• La evolution linguistic o cambio linguistic
• La disparition del parlatores a causa del violentia, guerras o epidemias, historicamente iste causa es minus frequente que le duo alteres.

Substitution linguistic

Le cambio de un lingua per un altere esseva causate historicamente pro la causas sequente, iste causas non es excludente, pro isto un lingua pote disparer debite a duo o plus causas:

Violentia. Guerras, invasiones e colonisationes pote facer disparer physicamente le parlatores de un lingua o pote cambiar un lingua per un altere. Isto occurreva con le linguas de Tasmania (e in tote Australia) e con alicun linguas indigene del continente americano, super toto in America del Nord. Quando occurre isto a vices se dice que occurre un "linguicidio"

Catastrophes natural e maladias. Catastrophes natural como le Tsunami occurrite in Indonesia pote facer disparer physicamente un population o lassar le population in un tal stato que su parlatores debe refugiar se in un altere cultura, e in le processo le population adopta le lingua e le habitudes del cultura local.

Un maladia pote infectar un population sin defensa natural a iste maladia, pro isto le scientistas debe haber multe caution quando visita populationes distante proque le infection de un malade pote esser mortifere por un tribo parve. Isto affice multo le linguas de iste tribos, per exemplo, on sape que le Lingua arauá dispareva in 1877 a causa de un epidemia de rubeola.

Pression economic. In iste caso le disparition se produce proque le parlatores pensa que lor filios habera un melior futuro si illes apprende un lingua distincte del lingua materne. In duo generationes le lingua original essera in periculo de disparer. Isto es le caso del pression anglese super multe alteres linguas, includente alicun linguas national como danese e norvegian, ma iste linguas ancora non es in ver periculo. In le passato alcun activitates economic habeva un effecto disastrose super le populos indigene, per exemplo le febre del cauchu occide massivemente numerose populos amazonie, specialmente in le nord de Peru.

Prestigio cultural. Le disparition de un lingua a causa del prestigio cultural es fortemente ligate anque al pression economic proque sovente le prestigio cultural surge del ricchessa material. Le prestigio cultural es le principal causa de disparition de linguas parve. In le comencio le lingua alien obtene prestigio e le elite cultural o economic comencia usar lo, post pauc tempore le lingua es apprendite de altere classes social e le infantes jam non apprende le lingua ancian, in vice de isto illes apprende le lingua plus prestigiose. Plure linguas haverea suffrite iste processo per le romanisation quando latino substitueva le lingua ubi hodie es parlate le linguas romance in Europa e anque quando le colonisatores portava lor linguas a America.

Cambio voluntari. Isto non occurre sovente, ma existe casos registrate in le quales un population ha decidite voluntarimente cambiar su lingua per un altere In alicun momento inter le seculos XVIII e XIX le tribo icahuates del nord de Peru, decideva viagiar al sud, e assi illes se misceva con le muniches e esseva absorbite per illes.

Intermaritage. Historicamente le tribos linguistic e culturalmente parve, que ha practicate le intermaritage con personas de alteres linguas qui es multo plus diffundite, ha filios con un povre cognoscimento del lingua plus minoritari. In Brasil plure tribos con un population parve in le seculo XX practicava le intermaritage e in iste processo illes substitueva lor linguas indigene per le lingua portugese. Frequentemente le linguas national reimplacia le linguas minoritari.

Evolution linguistic

Alicun vices un lingua non dispare simplemente, ma illo suffre un serie de cambios linguistic que affice su phonologia e grammatica. De iste maniera le lingua scribite es multo differente del lingua parlate. Con le tempore le nove parlatores qui non ha recipite education formal super le textos plus ancian del lingua non pote comprender iste lingua ancian e alora on dice que le lingua del scriptos es un lingua morte differente del lingua parlate super le qual le parlatores native ha un cognoscimento intuitive super su structura. Iste caso occurre multo sovente in le historia e illo es le maniera in que se converteva in lingua morte latino, chinese classic, sanskrito e egyptiano classic. Omne iste linguas evolveva in alteres linguas (Per exemplo, latino evolveva in le linguas romance).

Revivification e superviventia del linguas

Existe solmente un caso, le hebreo, in le qual un lingua morte ha essite "revivite". Hebreo habeva essite substituite in le antiquitate per arameo. Tamen le lingua habeva essite conservate como un lingua liturgic e illo era usate in le seculo XIX per le movimentos sionistic. Le decision de dar al stato de Israel in lingua "neutral" como lingua official, esseva le impulso final por reviver le lingua.

In le caso de un lingua in risco de disparer, on ha facite diverse probas de conservar linguas minoritari, alicun probas ha essite successose e alteres non.

Un successo es le exemplo de finlandese, que esseva instaurate e fomentate como lingua official per le governamento finlandese post su independentia. Le lingua era menaciate per le prestigio de svedese, le qual actualmente anque es un lingua official de Finlandia. Altere plus parve successos es le casos del euscaro (basco) e irlandese, le quales habeva plus de parlatores in 2004 que in 1954, tamen lor futuro es incerte. In ambe casos ha essite decretate iste linguas como co-official in lor territorios (Irlandese es un lingua official del Union Europee).

Linguas morte "classic"

Latino, grec ancian e sanskrito es sovente considerate como linguas morte. Tamen, existe personas qui argumenta que istas linguas no son linguas morte proque ancora hodie alicun scientias totevia usa multo del lexico de iste linguas e anque existe multe personas qui es capabile de parlar iste linguas como secunde lingua.

Per exemplo, latino es le lingua official del ecclesia catholic. Latino aggrandiva su lexico con 60.000 nove parolas e locutiones in le ultime seculos. Exemplo, le parola "vis atomica" por «poter nuclear», "res volans ignota" por «objecto volante non identificate». Latino continuava esser usate in textos scientific e philosophic multe tempore post que le lingua esseva considerate como morte, iste tendentia se manteneva usque le seculo XIX. Post le Prime Guerra Mundial le cognoscimento del grec classic jam non esseva commun in Francia inter le personas con education.

Iste typo de "vita" es possibile solmente por un numero parve de linguas que es ligate a un cultura con sufficiente prestigio, e isto permitte le uso del linguas in le ambito scientific, judicial o ecclesiastic. Per lor uso liturgic se ha conservate linguas como le lingua slavon ecclesiastic, le lingua coptic, sanskrito, etc.

Lista de linguas morte e moribunde

Alicun del linguas morte plus importante es monstrate infra:

Linguas morte de Europa e circa

Período	Lenguas muertas
Etate antique	Latino (circa seculo VII), grec ancian (c. seculo III), ibero (c. s. I), celtibero (c. s. I), etrusco (c. s. I), hittita (c. s. XI a.E.C.), egyptiano classic (c. s. VII a.E.C), hunno (c. s. V-VI), akkadiano (c.s. III a.E.C).
Medievo	Gothico (c. s. IX), mozarabe (c. s. XII), tochariano (c. s. X).
Etate moderne	Guanche (s. XVI), copto (c. s. XV), borusso/prussiano ancian (c. s. XVIII), cornico (le ultime parlator Dolly Pentreath moriva in 1777).
Etate contemporanee	Dalmata (Le ultime parlator, Antonio Udina, moriva in 1898), mannese (Le ultime parlator, Ned addrell, moriva in 1977).

Nota

Iste pagina contine material traducite ab Wikipedia in espaniol. Le articulo original se trova a es:Lengua muerta, e es usate secundo le mandatos del licentia de Wikipedia.